Sco stadi neutral superescha la Svizra la Segunda Guerra mundiala per gronda part senza subir donns. Tgi èn las surviventas ed ils survivents dal holocaust en Svizra? La gronda part dad els n'è lezza giada betg burgais svizzers. Els vegnan plitost dal Reich Tudestg u dad auters stadis europeics ed èn sco gidieus pertutgads directamain da la persecuziun naziunalsocialistica. Insaquants survivan champs da concentraziun e d'exterminaziun, auters mitschan cun fugir u sa zuppar. Ils blers vegnan pir suenter la Segunda Guerra mundiala en Svizra.
Ils onns 1933 fin 1938 fugian plirs millis da persunas che vegnan excludidas e persequitadas, perquai ch'ellas èn gidieuas ed adversarias politicas, Romas e Sintis, Testimonis da Jehova u omosexualas via la Svizra en auters stadis. Suenter l'entschatta da la guerra èsi strusch pli pussaivel da «cuntinuar il viadi» sco quai che las autoritads pretendan cun insistenza, uschia ch'in pèr millis restan en Svizra e survivan qua. Perquai che la Svizra serra il cunfin per fugitivs, resta dapi l'onn 1939 mo pli la via illegala. Suenter che la deportaziun dals gidieus en ils champs d'exterminaziun ha cumenzà e che la Svizra è per blers l'ultima schanza, vegnan plirs millis da gidieuas e gidieus refusads al cunfin, malgrà che las autoritads san a partir dal 1942 ch'als smanatscha l'assassinat.
Tgi che vegn però dascusamain a l'intern dal pajais, na vegn betg pli repatrià, mabain internà en champs. Durant la guerra sa salvan uschia passa 50'000 fugitivs en Svizra – da quai var 20'000 gidieus –, malgrà che la Svizra na renconuscha fin il fanadur 1944 betg la persecuziun dals gidieus sco motiv d'asil. Perquai ch'il stadi s'engascha pir a partir dal 1941 pli fitg per ils fugitivs, ston ovras umanitaras privatas surpigliar ditg ils custs. Uschia assista l'Uniun svizra da las ovras d'agid per gidieus durant blers onns a millis da persunas ed ils var 19'000 gidieus svizzers e lur federaziun tetgala, la Federaziun svizra da las communitads israelitas, portan grevezzas finanzialas enormas. Sustegn survegn ins da l'American Jewish Joint Distribution Committee.
Suenter la fin da la guerra dat la Svizra agid umanitar e pussibilitescha per exempel a giuvenils da Buchenwald da sa recrear en sanatoris en il rom da dimoras temporaras. Suenter la revoluziun ungaraisa il 1956 e la Primavaira da Prag il 1968 vegnan admess plirs millis da fugitivs. Tranter auter era surviventas e survivents dal holocaust che na vegnan da quel temp dentant betg percepids sco unfrendas dal naziunalsocialissem, mabain sco adversaris dal communissem. Ch'i dat er en Svizra surviventas e survivents dal holocaust vegn conscient a la publicitad pir en connex cun la debatta da las facultads senza identitad e las retschertgas istoricas da la «cumissiun Bergier» la fin dals onns 1990.
Ils onns 2017/2018 presidiescha la Svizra l'International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA). L'exposiziun The Last Swiss Holocaust Survivors dat il pled a las ultimas perditgas dal temp dal holocaust ed a lur descendents.